Aretha

 Wszystkie wokalistki na całym świecie

wzorują się na Arethcie.

Aretha Louise Franklin zmarła 16 sierpnia 2018 roku w Detroit. Odeszła Lady Soul, The Queen Of Soul, “the voice of black America”. Rodzina, Detroit i Ameryka zgotowały jej królewski pogrzeb.

Nawet nie pamiętam, kiedy pokochałem Arethę, a właściwie, jej śpiew. Gdzieś w młodości. I nigdy nie przestałem kochać.

Aretha Franklin to najbardziej charakterystyczna kobieca artystka w historii muzyki rozrywkowej. Naśladują ją wszystkie piosenkarki, nawet jak nie są tego świadome. W swojej karierze unikała płynięcia z prądem. Sama wyznaczała ścieżki, trendy i kierunki rozwoju. Skala jej osiągnięć i zaszczytów jest przeogromna. Wyśpiewała 112 przebojów, które trafiły na listę Billboard w tym 17 singli top-ten. 44 razy nominowana do nagrody Grammy, zdobyła ją 18 razy. Sprzedała ponad 75 milionów płyt. Była pierwszą kobietą, która została przyjęta do Rock and Roll Hall of Fame i do Music Hall of Fame. Jako pierwsza czarnoskóra kobieta znalazła się na okładce Time`a. W 2005 roku otrzymała najwyższe cywilne odznaczenie Stanów Zjednoczonych, Prezydencki Medal Wolności. Trzy razy śpiewała podczas inauguracji amerykańskich prezydentów: Jimmy’ego Cartera, Billa Clintona i Baracka Obamy. Jej kariera trwała ponad 60 lat, od 1956 roku, właściwie do śmierci – ostatni raz zaśpiewała publicznie w 2017 roku. Od 1967 do 1989 roku nagrywała przynajmniej jedną płytę rocznie (w 1967 – 4, 1968 – 3, 1969 – 3 i 1970 – 4 – cztery lata, które wystarczają na całe stulecie!). Magazyn „Rolling Stone” umieścił Arethę na listach 100 największych artystów wszechczasów i 100 najlepszych piosenkarzy wszechczasów, w 2008 roku na 1 miejscu!

Życie Arethy Franklin pełne jest tajemnic. Żeby naprawdę porozmawiać z Arethą trzeba było siedzieć w jej kuchni, brać udział w przygotowaniu posiłku i później jedzeniu, słuchać ewangelii i jazzowych płyt.

Dziennikarz muzyczny David Ritz jako jedyny napisał biografię Arethy, a nawet dwie biografie. Był przedstawiony Arethcie przez Raya Charles`a. Zabiegał przez 18 lat (!), zanim zgodziła się popracować z nim nad swoją biografią. Praca trwała dwa lata i Ritz musiał zgodzić się na wszystkie autoryzacje Arethy, dlatego później napisał sam biografię artystki bez jej udziału. Kosztem był koniec dostępu do Arethy. Druga z tych biografii jest przetłumaczona na język polski pt „Respect. Życie Arethy Franklin”. Powstawał film o życiu Arethy. Artystkę miała zagrać Halle Berry. Ale nie udało się.

Aretha mocno broniła dostępu do tajemnic swojego życia. David Ritz twierdził, że idealizowała swoje życie. Mówiła: miałam wspaniałe dzieciństwo, piękną młodość, doskonałą karierę, szczęśliwe życie. W rzeczywistości nie było tak idealnie.

Urodziła się (25 marca 1942) w domu, w którym muzyka była obecna jak powietrze. Zaczęła śpiewać odkąd zaczęła mówić. Zaraz potem dołączyła do chóru muzyków gospel ojca. CL Franklin był baptyskim postępowym kaznodzieją. Pastorem intelektualistą. Głosił swoje kazania w wschodnich i środkowych stanach USA, ale zawitał też do Kalifornii. Kochał życie, kobiety i artystów. Bywał w klubach jazzowych i zapraszał muzyków do swojego domu. Takie sławy jak Oscar Petersen, Art Tatum, BB King, Etta James, Dinah Washington i Mavis Staples. Mama Arethy była pianistką. Aretha miała czwórkę rodzeństwa. Sama, ze słuchu, nauczyła się grać na fortepianie. Rodzice rozwiedli się, gdy miała 6 lat, Aretha została z ojcem. Gdy miała 10 lat mama zmarła. Wychowywały ją babcia i kościół. Matkowały jej pieśniarki gospel w tym głównie Clara Ward związana uczuciowo z ojcem a także królowa gospel Mahalia Jackson. W domu Franklinów bywał też Martin Luther King a Aretha w wieku 16 lat jeździła po stanach w chórze jego pieśniarek gospel. W 1968 roku zaśpiewała podczas pogrzebu M. L. Kinga.

Historia Arethy jest zaprzeczeniem karier wielu czarnych muzyków, którzy zaczynali w biedzie i dzięki muzycznym talentom osiągali sukcesy. Jej kariera była przeciwieństwem historii z pierwszego filmu dźwiękowego „The Jazz Singer”, w którym ojciec wyrzuca z domu syna, ponieważ chce śpiewać świecką muzykę. Aretha mogła śpiewać wszystko. Tata zachęcał ją do śpiewania każdego rodzaju muzyki: jazzu, R & B, popu, ponieważ sam słuchał tej muzyki i przyjaźnił się z muzykami. Uważał, że wszystkie gatunki pochodzą z tego samego miejsca, z gospel. Aretha była cudownym dzieckiem swojej epoki. Była kościelną pieśniarką z operowym głosem (pięciooktawowy mezzosopran).

Ojciec i babcia dali jej też dużo swobody obyczajowej. Pierwsze dziecko urodziła jeszcze przed ukończeniem 13 roku życia. Drugie w wieku 15 lat. Dziećmi zajmowała się babcia. Miała później trzech życiowych partnerów i jeszcze dwóch synów.  

Mając 14 lat, dokonała pierwszych nagrań (1956). W New Bethel Baptist Church. Aretha zagrała na fortepianie i zaśpiewała 9 pieśni gospel, które były kolejno wydawane jako single oraz na albumie „Spirituals” (JVB 100). W 1958 roku, gdy przebywała z ojcem w Kalifornii, poznała Sama Cooka, prekursora muzyki soul. Odtąd postanowiła pójść podobną drogą artystyczną jak Sam Cook. Gdy skończyła 18 lat za zgodą ojca przeprowadziła się do Nowego Yorku. Tam mając niepełna 19 lat podpisała kontrakt z wytwórnią CBS/Columbia. Lata 1961 – 1966 to czasy umiarkowanych sukcesów. Aretha była uznana za młody wielki talent wokalny, ale wytwórnia Columbia nie rozumiała muzyki gospel i rozwijającej się muzyki soul na tyle żeby skierować komercyjną karierę Arethy na największe wody. 

W styczniu 1967 roku Aretha jedzie do Muscle Shoals w Alabamie, żeby nagrać dla wytwórni Atlantic Records piosenkę, „I Never Loved a Man (The Way I Love You). Było to jednodniowe nagranie, podczas którego jej aktualny wtedy menadżer i mąż Ted White pokłócił się z właścicielem studia i jednym z muzyków. Sesja niejako została przerwana, ale miesiąc później wytwórnia wydała tę piosenkę. Została ona numerem jeden list przebojów R & B i trafiła do dziesiątki Billboard Hot 100. Pierwszy wielki przebój Arethy. Aretha podpisuje kontrakt z wytwórnią Atlantic.  

Jej kolejny singiel to czyste szaleństwo, zarówno z punktu widzenia wytwórni jak i artystki. Nagrywa cover kompozycji Otisa Reddinga „Respect” z 1965 roku i ta wersja staje się jej znakiem rozpoznawczym, najważniejszą piosenką. „Respect” w wersji Arethy z 1967 roku (nagrana dokładnie w Walentynki – 14 lutego 1967 roku) stała się hymnem kobiet walczących o swoje prawa a także hymnem środowisk afroamerykańskich walczących o swoje prawa w Stanach. Piosenka w wersji Arethy zdobyła w 1968 roku dwie nagrody Grammy. W 1987 roku została wprowadzona do Grammy Hall of Fame a w 2002 roku Biblioteka Kongresu dodała ją do National Recording Registry (Narodowego Rejestru Nagrań), co jest wyróżnieniem dla utworów o ponadczasowym znaczeniu pod względem kulturowym, historycznym lub estetycznym. Piosenka jest zawsze wysoko na listach stulecia. Magazyn „Rolling Stone” umieścił ją na 5 miejscu na liście "The 500 Greatest Songs of All Time". Kliknij w obrazek, żeby posłuchać

W 1967 roku, w wieku 25 lat, została koronowana na Królową Soul przez disc jockeya w Regal Theatre w Chicago. Bycie czarną królową w Ameryce w 1967 roku różniło się znacznie od bycia gwiazdą rocka. To niezwykła rola dla supergwiazdy muzycznej. A wszystko to stało się w czasie, kiedy Ameryka naprawdę tego potrzebowała. Objęła tę rolę i grała ją do samego końca. Z biegiem czasu stawała się nawet jeszcze bardziej królewska, ale w jak najbardziej pozytywnym stylu. Była niezależna, silna i dostojna.

Jej pierwszy album w wytwórni Atlantic staje się złotą płytą. Dwa nagrane w następnym roku sprzedają się jeszcze lepiej. Podczas pierwszego występu w Europie (1968 Amsterdam) publiczność zasypuje scenę płatkami kwiatów i reaguje histerycznie. Przychodzą nagrody, zaszczyty, kolejne znakomite płyty. Ta sielanka trwa do 1973 roku. Wtedy kariera Arethy wyhamowuje i „na hamulcu” Aretha z wytwórnią Atlantic jadą jeszcze do 1979 roku.  W 1980 roku Aretha podpisuje kontrakt z wytwórnią Arista Records i w tym samym roku występuje w Royal Albert Hall. Na koncercie obecna jest królowa Elżbieta. Także w 1980 roku gra epizod w kultowym filmie „The Blues Brothers” i jej kariera zaczyna się ponownie rozkręcać.

Album „Jump to It” z 1982 roku staje się dużym sukcesem. Po siedmiu latach przerwy ma znów złotą płytę a jej piosenki są na szczytach list przebojów. Album „Who's Zoomin 'Who” z 1985 roku będący ukłonem wobec nowych trendów muzycznych i realizowany z młodą ekipą staje się platyną. Kliknij w obrazek, żeby posłuchać

Piosenka z 1987 roku „I Knew You Were Waiting (For Me)” duet z George Michaelem to jej największy przebój na Wyspach Brytyjskich w całej karierze.  

Aretha nie była grzeczną dziewczynką. O wczesnym macierzyństwie pisałem wcześniej. Korzystała też z innych uroków życia – paliła do 3 paczek papierosów dziennie, zdarzało się jej wypić za dużo przed koncertem i z tego powodu nie wystąpić, były narkotyki, po prostu sex, drugs & soul (gospel).

Wraz z upływem lat, Aretha zaczęła tracić najbliższe jej osoby. W 1979 roku w Las Vegas jej ojciec został postrzelony w swoim domu przez włamywaczy i przez kilka lat pozostawał w śpiączce (zmarł w 1984 roku). Pod koniec lat 80 na raka piersi umiera jej siostra Carol, rok później na nowotwór płuc brat Cecil, w 2002 roku rak krtani zabrał jej siostrę Ermę. Kilka lat później jej córka chrzestna Whitney Houston sięgnęła narkotykowego dna (zmarła 11 lutego 2012 roku), a w 2010 roku u niej samej zostaje zdiagnozowany rak trzustki.

 W latach 1987 – 1993 śpiewa wokale do sitcomu „A Different World and Together”. W 1993 i 1994 wraca na światowe listy przebojów z piosenkami "A Deeper Love" i "Willing to Forgive". A w 1998 z wyprodukowaną przez Lauryn Hill piosenką "A Rose Is Still a Rose". W tym samym roku wzbudza światową sensację zastępując podczas rozdania nagród Grammy Luciano Pavarottiego, który odwołał koncert już po rozpoczęciu programu. Śpiewa arię "Nessun dorma" (głos Arethy, to pięciooktawowy mezzosopran). W 2003 roku kończy (po dwudziestu latach) współpracę z wytwórnią Arista albumem, który zawierał nagrodzoną Grammy piosenkę "Wonderful". Żeby wywiązać się z kontraktu nagrywa jeszcze dwa albumy: kompilację duetów „Jewels in the Crown. All-Star Duets with the Queen” w 2007 roku i album świąteczny „This Christmas, Aretha” w 2008 roku. Wreszcie założyła własną wytwórnię Aretha's Records, gdzie nagrała kompilacyjne płyty, żeby odciąć kupony od swojej długoletniej kariery.Od początku, równolegle do płyt komercyjnych, nagrywała albumy z muzyką gospel.  

Aretha Franklin była artystką zaskakującą i niebezpieczną. Były momenty, gdy wydawało się, że jej kariera już się skończyła a ona odradzała się na nowo jak Feniks z popiołów. Nawet po siedemdziesiątce wzbudzała jeszcze światową sensację, chociażby śpiewając przed papieżem Franciszkiem, czy podczas Kennedy Center Honors dla Carole King (w obecności państwa Obamów).

26 września 2015 roku podczas Światowego Spotkania Rodzin w Filadelfii śpiewa przed papieżem Franciszkiem „Amazing Grace”. Kliknij w obrazek po prawej stronie, żeby posłuchać

Na całym świecie, w programach typu Talent Show połowa dziewczyn przychodzi z piosenką „(You Make Me Feel Like) A Natural Woman". To wielki przebój Arethy Franklin z 1967 roku. Piosenka została napisana przez Carole King i Gerry'ego Goffina, z udziałem producenta z wytwórni Atlantic, Jerry'ego Wexlera. Ten producent to niezwykle ważna postać w karierze Arethy. Współpracowali razem przez dziesięciolecia. W 2015 roku podczas Kennedy Center Honors, Aretha Franklin wykonała piosenkę na cześć laureatki nagrody, czyli dla Carole King (kompozytorki utworu). Kliknij w obrazek powyżej, po lewej stronie, żeby posłuchać

W Ameryce głos Arethy jest traktowany jako kultowy, podobnie jak głosy Binga Crosby`ego, Louisa Armstronga czy Franka Sinatry. To głos, który potrafił wyrazić paradoks czasów. W swoim śpiewie łączyła razem sprzeczne odczucia – radość i ból. Ponieważ wychowywała się w kościele, jej głos zawsze wyrażał optymizm, uwielbienie i „radosny wrzask”. Natomiast jak każdy afroamerykanin nosiła też w sobie bluesa ciężkiego życia.