Barbara Jastrzębiec-Myszkowska

Stereotypy

Walter Lippmann - twórca pojęcia stereotypu, opisał je metaforycznie: "Stereotypy to "obrazy w naszych głowach".
Są uporczywe, nieelastyczne, dogmatyczne, puste treściowo, jednakowe. Mocno zabarwione emocjonalnie i wartościujące, oporne na zmiany, upraszczają rzeczywistość. Gordon Allport - amerykański psycholog, jeden z pionierów badań nad stereotypami doszedł do wniosku, że stereotyp kieruje się prawem mniejszego wysiłku - skrótami myślowymi w procesie poznawania, ułatwiającymi zrozumienie tego co nas otacza – co jest czasami niezbędne do funkcjonowania. Problem pojawia się w momencie, kiedy myśląc stereotypowo oddalamy się od stanu faktycznego i tworzymy fałszywy obraz rzeczywistości.

Stereotypy są doskonałym narzędziem do uprawiania   d y s o n a n s u   p o z n a w c z e g o  i  uprawiania stanu "umysłu zamkniętego". Niejednokrotnie stereotyp stwarza funkcję obronną np.:swojej grupie społecznej, czy narodowej przypisujemy korzystne wyobrażenia o „swoich" , tym samym korzystniejsze cechy.I tutaj wyłania się podział na „swój" i „ Obcy". Wiedza o stereotypach to styk nauk psycho–socjologicznych i kulturoznawczych. I tak mamy stereotypy narodowe , etniczne , kulturowe , religijne , płci , autostereotypy i postrzeganie Innego – stąd antysemityzm ,islamofobia ,ksenofobia , oikofobia , ksenofilia. Istnieje dwu-podział stereotypów na potoczny i w sensie naukowym. W sensie naukowym jest to pojęcie wieloznaczne , piętrowe . Obejmuje triadę : j ę z y k , m y ś l e n i e, d z i a ł a n i e .  Tworzy to stereotyp w kategorii poznawczej . Ta kategoria pozwala na zaistnienie w dwustronnym kontakcie człowieka z jego otoczeniem , w kontakcie „ od „ i „do „ świata „ Kategoria ta jest zależna od spoiwa mentalnego wyrażonego w czynniku czysto językowym . Stereotyp jest   j e d n o ś c i ą   j ę z y k a ,  m y ś l i   i    d z i a ł a n ia.  

Podaję przykłady stereotypów w znakach językowych : Bóg – Honor – Ojczyzna , Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie.  Musi to na Rusi, Przedmurze chrześcijaństwa , Ciemnogród , Rozdziobią nas kruki i wrony , Nie masz Pana nad ułana , Albośmy to jacy tacy , Hej kto Polak na bagnety , Wallenrod , Stańczyk , Za wolność Waszą i Naszą , Nie oddamy nawet guzika , Jakoś to będzie , Miałeś Chamie Złoty Róg , Boso,ale w ostrogach , Polskie piekło , Polska od morza do morza , A to Polska właśnie.
Jak zmagać się ze stereotypami ?  Należy zacząć od zdementowania stereotypowych związków frazeologicznych , które były obligatoryjne . Jest to żmudny i długotrwały proces . Zmodyfikowanie i przetransponowanie nowych , otwartych frazeologizmów , czy innych struktur poznawczych wymaga wysiłku i wytrwałości .Każdy wysiłek intelektu , który przełamuje opór ,inercję stereotypu to wewnętrzna mikroaktywność i samowyzwolenie człowieka . Demontaż stereotypów językowych jest też znakiem rozkładu stereotypowych pojęć . Destereotypizacja dokonuje sprzężeń zwrotnych i wyzwala zmianę zachowań i poczynań ludzkich.

Kraków-kwiecień-2014
Opracowała: Barbara J-Myszkowska